Autor: Alban Dafa, hulumtues të sigurisë dhe qeverisjes
Dislokimet në rritje të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë (FARSH) për t’iu përgjigjur krizave të brendshme të sigurisë po krijojnë përshtypje të gabuara rreth detyrave parësore të ushtrisë. Ato të japin përshtypjen se detyra parësore e ushtrisë është t’i përgjigjet nevojave emergjente të sigurisë së brendshme, në vend që të jetë e aftë të mbrojë vendin prej kërcënimeve të jashtme.
Dy dislokimet e fundit – përkatësisht për të siguruar perimetrin e aeroportit “Nënë Tereza” pas një vjedhjeje dhe për zbatimin e masave kufizuese në përgjigje të pandemisë COVID-19 – tregojnë për një përdorim të tepruar të kapaciteteve dhe burimeve ushtarake në përgjigje të krizave të sigurisë së brendshme. Angazhimi i rritur i FARSH-it në përgjigje të emergjencave civile dhe të cënimit të sigurisë së infrastrukturës kritike të vendit rrezikon të dëmtojë aftësitë luftarake të ushtrisë. Është thelbësore që FARSH-i të rishikojë politikat e angazhimit në përgjigje të krizave të brendshme të sigurisë në mënyrë që të sigurohet se burimet dhe kapacitetet ushtarake përdoren pa dëmtuar zhvillimin e aftësive luftarake dhe ato të mbështetjes në luftim.
E kujt është përgjegjësia?
Në prill 2019, grabitës të armatosur vodhën 10 milion euro ndërkohë që paratë po ngarkoheshin në një avion në aeroportin “Nënë Tereza”. Ministria e Mbrojtjes u përgjigj duke dislokuar Policinë Ushtarake dhe Forcat Speciale për të siguruar përimetrin e aeroportit. Ministria argumentoi se dislokimi i këtyre dy njësive bazohej në detyrimin e ushtrisë për mbrojtjen e infrastrukturës kritike, si dhe në detyrimin e veçantë që ka Policia Ushtarake për të mbrojtur objektet ushtarake – meqenëse Komanda e Forcës Ajrore gjendet në territorin e aeroportit.
Pavarësisht këtyre pretendimeve, përgjegjësia për sigurinë e aeroportit ishte e paqartë. Sipas kontratës konçesionare të aeroportit midis qeverisë shqiptare dhe Tirana Airport Partners Ltd. (konçesionari), qeveria zotohet të dislokojë Policinë Ushtarake në rastin e forcës madhore, që përfshin – ndër të tjera – konfliktin e armatosur, tërmetet, epidemitë dhe grevat. Ky është një zotim i çuditshëm duke qenë se Policia e Shtetit është institucioni përgjegjës parësor për sigurimin e infrastrukturës kritike – ose “objekteve të rëndësisë së veçantë” sipas ligjit për Policinë e Shtetit – dhe jo ajo Ushtarake. Për më tepër, edhe pse ministria e Mbrojtjes mund të justifikojë dislokimin e Policisë Ushtarake duke pretenduar se cënimi i sigurisë së aeroportit prek gjithashtu sigurinë e Komandës së Forcës Ajrore, ky argumentim nuk vlen për Forcat Speciale. Ndërkohë që Policia Ushtarake ka një detyrim ligjor për sigurimin e objekteve ushtarake, Forcat Speciale nuk e kanë një të tillë.
Në mënyrë të ngjashme, dislokimi i ushtrisë – duke përfshirë njësi luftarake dhe mbështetëse – për të siguruar zbatimin e masave të shtetrrethimit gjatë pandemisë COVID-19 nuk ishte i qartë. Pra, ishte e paqartë nëse Forcat e Armatosura do të ndihmonin Policinë e Shtetit duke shtuar numrin e personelit, burimet teknike apo ekspertizën. Kështu, Forcat e Armatosura vendosën të angazhonin thuajse të gjitha njësitë ushtarake pa kritere të veçanta të bazuara në nevojat specifike që do t’i duheshin policisë për zbatimin e masave kufizuese.
Natyra e mjegullt e këtyre angazhimeve lë të kuptohet se strategjia për dislokimin e ushtrisë për t’iu përgjigjur krizave të brendshme të sigurisë është e paqartë. Pa qartësi strategjike, të tilla dislokime rrezikojnë të mbingarkojë ushtrinë e zvogëluar në numër dhe taksapaguesin shqiptar.
Vështirësi dhe kosto
Që prej vitit 2009, ndërkohë që qeveritë shqiptare kanë synuar të shkurtojnë personelin ushtarak duke rishpërndarë fondet për rritjen e kapaciteteve operacionale për kryerjen e detyrave luftarake, angazhimi i Forcave të Armatosura në përgjigje të krizave të brendshme të sigurisë është rritur. Kjo qasje e përdorimit të ushtrisë paraqet dy vështirësi për Forcat e Armatosura: (1) vështirësi operacionale duke qenë se ushtria nuk është mjaftueshëm e pajisur me personel dhe mjete për të kryer në të njëjtën kohë edhe detyra luftarake edhe t’i përgjigjet emergjencave civile; (2) vështirësi financiare duke qenë se nuk është institucioni përgjegjës dhe i financuar për të mbrojtur infrastrukturën kritike.
Sipas Rishikimit të Strategjisë së Mbrojtjes të vitit 2014, personeli ushtarak do të shkurtohej nga 10,190 (në fund të vitit 2012) deri në 8,500 (2015), në mënyrë që të formohej një forcë e ashtuquajtur ‘OPTIMUM’, që nënkupton një forcë të vogël në numër, e aftë profesionalisht dhe e kompletuar me kapacitete të mjaftueshme operacionale dhe mbështetëse. Por zvogëlimi i personelit ushtarak – nga njëra anë – dhe angazhimi në rritje i FARSH-it në përgjigje krizave të brendshme të sigurisë – nga ana tjetër – janë dy përparësi që kundërshtojnë njëra-tjetrën. Caktimi i këtyre detyrave dytësore një force që është duke u zvogëluar dhe pa financimin e nevojshëm (shih gjithashtu tabelën më poshtë, veçanërisht zërin ‘Mbështetja e Luftimit’ duke qenë se pjesa dërrmuese e shpenzimeve për emergjencat civile janë të një natyre logjistike) pengon kryerjen e detyrave të saj parësore.
Përtej vështirësive operacionale dhe pamjaftueshmërisë së fondeve të ministrisë së Mbrojtjes për të kryer njëkohësisht detyra luftarake dhe t’i përgjigjet emergjencave civile, dislokimi i Forcave të Armatosura për të mbrojtur infrastrukturën kritike mbingarkon taksapaguesin shqiptar duke qenë se për përmbushjen e këtyre detyrave financohet Policia e Shtetit. Pra, ndërkohë që taksapaguesi shqiptar financon policinë për mbrojtjen e infrastrukturës kritike, qeveria dislokon ushtrinë pavarësisht se ajo nuk financohet për të kryer atë detyrë. Duke marrë parasysh se Shqipëria ka burime të kufizuara financiare, vendimmarrësit shqiptarë nuk po i përdorin ato në mënyrë racionale.
Politikat e mbrojtjes
Kontradiktat midis zhvillimit të kapaciteteve luftuese dhe angazhimit në rritje të kapaciteteve ushtarake për t’iu përgjigjur krizave janë të dukshme edhe në dokumentet e politikave të mbrojtjes – përkatësisht Plani Afatgjatë i Zhvillimit të Forcave të Armatosura (PAZHFA) 2016-2025 dhe Rishikimi i Strategjisë së Mbrojtjes (RSM) 2019.
Plani Afatgjatë i Zhvillimit të Forcave të Armatosura 2016-2025 thekson se kapacitetet për emergjencat civile do të shtohen duke angazhuar deri në dy batalione të përforcuara, si dhe duke shtuar kapacitetet e njësive të tjera të luftimit si Batalioni i Forcave Speciale, Flotilja Detare, Baza Ajrore e Farkës. Gjithashtu, parashikohet që të angazhohen edhe njësi të ndryshme mbështetëse si p.sh. Batalioni i Mbështetjes Rajonale dhe ai i Xhenios. Pavarësisht angazhimit të këtyre njësive në dobi të emergjencave civile, nuk është e përcaktuar qartë se cilat kapacitete do të shtohen në këtë kuadër. Për më tepër, nuk është e qartë nëse njësitë luftarake do të zhvillojnë kapacitete shtesë në drejtim të emergjencave civile përtej përmbushjes së detyrave të tyre parësore, apo do të zhvillojnë kapacitete luftarake të cilat mund të përdoren edhe në raste të emergjencave civile.
Ndërkohë që PAZHFA-ja vendos theksin në rritjen e kapaciteteve të njësive ushtarake për t’iu përgjigjur emergjencave civile, RSM 2019-ta konsideron dislokimin e Forcave të Armatosura në kushtet e gjendjes së jashtëzakonshme si objektivin e dytë më të rëndësishëm të sistemit të mbrojtjes. Sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, ushtria mund të dislokohet pasi të jetë shpallur gjendja e jashtëzakonshme për t’iu përgjigjur kërcënimeve të rendit kushtetues dhe sigurisë publike. Edhe pse ruajtja e rendit kushtetues është një detyrë kyçe për të cilën ushtria duhet të jetë gjithnjë e gatshme për ta kryer, ajo mund të angazhohet “vetëm kur forcat e policisë nuk janë në gjendje të rivendosin rendin”, sipas nenit 173, paragrafi 2 të kushtetutës. Rrjedhimisht, vendosja e kësaj mase të jashtëzakonshme si objektivi i dytë më të rëndësishëm i Forcave të Armatosura përforcon këndvështrimin se ato shihen më tepër si përforcuese të policisë në përgjigje të krizave të brendshme të sigurisë sesa në dobi të mbrojtjes së vendit prej kërcënimeve të jashtme.
Duke i dhënë përparësi përgjigjes ndaj emergjencave civile dhe mbështetjes së forcave të policisë mund të neglizhohet gatishmëria luftarake, që është e nevojshme për t’iu përgjigjur sfidave të një mjedisi sigurie gjithnjë e më të paqartë dhe të pasigurt. RSM 2019-ta ka vendosur që mbrojtja e sovranitetit dhe integritetit territorial të Shqipërisë në të tillë mjedis të përmbushet nëpërmjet mbrojtjes kolektive në kuadër të NATO-s.
Kontributi për Aleancën është me të vërtetë thelbësor për pozicionimin strategjik të Shqipërisë; megjithatë, politikat e shpalosura nuk theksojnë qartë se cilat janë nevojat për personelin, stërvitjen dhe pajisjet e FARSH-it për të siguruar mbrojtjen kombëtare përtej mbrojtjes kolektive. Ato lënë të kuptohet se duke e vendosur detyrën e mbrojtjes kombëtare mbi shpatullat e NATO-s, misioni i ushtrisë shqiptare po zhvendoset gradualisht drejt përgjigjes ndaj krizave të brendshme të sigurisë.
Ndërtimi i aftësive kombëtare të mbrojtjes
Politikat e mbrojtjes duhet të bazohen mbi zhvillimin e kapaciteteve për mbrojtjen kombëtare për t’u siguruar që vendi është në gjendje të mbrojë sovranitetin e tij në mënyrë autonome dhe të sigurojë stabilitet dhe mirëqënie. Mbështetja te NATO nuk duhet të shihet si transferim i përmbushjes së këtyre përgjegjësive kombëtare tek Aleanca, por si një mundësi e vyer për të ndërtuar marrëdhënie strategjike ndërshtetërore dhe për të forcuar bashkëpunimet ushtarake në funksion të rritjes së aftësive të mbrojtjes kombëtare.
Duke u përqëndruar në zhvillimin e këtyre aftësive, Forcat e Armatosura do të ishin më të mirë-stërvitura dhe të mirë-pajisura për t’iu përgjigjur, gjithashtu, krizave të brendshme të sigurisë. Rrjedhimisht, dislokimi i njësive luftarake dhe mbështetëse do të ishte më efikase për t’iu përgjigjur nevojave të emergjencave civile dhe kërcënimeve ndaj infrastrukturës kritike.
Në thelb, përqëndrimi i politikave të mbrojtjes te rritja e gatishmërisë së FARSH-it për t’iu përgjigjur krizave të brendshme të sigurisë duke anashkaluar nevojat për zhvillimin e aftësive luftarake nuk do të përmbush asnjërën prej tyre. Pa zhvillimin e aftësive dhe kapaciteteve luftarake, burimet e tanishme të mbrojtjes në personel dhe pajisje do të jenë të pamjaftueshme për t’iu përgjigjur edhe krizave. Këto burime do të vijojnë të dëmtohen prej përdorimit të tyre të gabuar duke përkeqësuar si përgjigjen ndaj krizave të brendshme të sigurisë ashtu edhe gatishmërinë luftarake të FARSH-it.
Kjo përmbledhje është përgatitur në kuadër të projektit “Mbikëqyrja, përgjegjësia dhe sfidat e tjera për kontrollin demokratik të Forcave të Armatosura Shqiptare” i cili zbatohet me mbështetjen financiare të ‘Balkan Trust for Democracy’, një projekt i Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara. Opinionet e shprehura në këtë botim nuk paraqesin domosdoshmërisht ato të Balkan Trust for Democracy, Fondit Gjerman Marshall të Shteteve të Bashkuara, ose të partnerëve të tij.