Forumi Parlamenti për Qytetarët: Forcimi i Demokracisë Pjesëmarrëse dhe Përgjegjshmërisë Parlamentare

Më 26 mars 2025, në Hotel Rogner, Tiranë, u zhvillua Forumi Parlamenti për Qytetarët, duke mbledhur deputetë, staf parlamentar, ekspertë ndërkombëtarë, organizata të shoqërisë civile, gazetarë, akademikë dhe qytetarë aktivë. Ky forum vjetor, organizuar në kuadër të projektit “Rritja e Përgjegjshmërisë së Parlamentit ndaj Shqetësimeve të Qytetarëve”, shërbeu si një hapësirë reflektimi mbi arritjet kryesore, konsolidimin e mësimeve të nxjerra dhe eksplorimin e mënyrave për institucionalizimin e praktikave pjesëmarrëse në sistemin parlamentar shqiptar.

Gjatë dy viteve të fundit, ky projekt, i zbatuar nga IDM, AIS dhe Citizens Channel me mbështetjen e Qeverisë Britanike, ka synuar afrimin e Parlamentit me shoqërinë civile dhe publikun. Ai ka prezantuar mjete inovative për forcimin e demokracisë pjesëmarrëse dhe ka ndërtuar kapacitete për të përmirësuar llogaridhënien parlamentare.

Në Forum u diskutua mbi mekanizmat e demokracisë deliberative, si Panelet e Qytetarëve, fuqizimi i procesit të peticioneve, si dhe përmirësimi i mbikëqyrjes parlamentare, duke përfshirë dëgjesat publike dhe transparencën e buxhetit. Gjithashtu, u theksua rëndësia e gazetarisë qytetare si një urë lidhëse midis Parlamentit dhe publikut.

Forumi u përmbyll me një thirrje të qartë për veprim, për të siguruar që mekanizmat e demokracisë pjesëmarrëse të bëhen pjesë e qëndrueshme e kornizës institucionale të Parlamentit. Diskutimet nënvizuan domosdoshmërinë e integrimit të këtyre nismave në axhendën institucionale të Parlamentit, duke forcuar angazhimin qytetar në vendimmarrje dhe duke rritur transparencën dhe përgjegjshmërinë.

Udhëzuesi për Konsultimin Deliberativ në Kuvendin e Shqipërisë, hartuar nga ekspertja e IDM, Elona Dhembo, synon të mbështesë Kuvendin në krijimin e mekanizmave efektivë, transparentë dhe gjithëpërfshirës për pjesëmarrjen e qytetarëve. Ai shërben si një referencë për vendimmarrësit dhe një mjet praktik për zbatimin e demokracisë deliberative, duke forcuar parimin se vendimmarrja duhet të jetë një proces bashkëpunues midis institucioneve dhe publikut.

Në tetor 2024, Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM), në bashkëpunim me Involve UK, pilotoi Panelet Qytetare si një mekanizëm deliberativ për të angazhuar qytetarët mbi çështje kyçe të politikave:

Zhvillimi i turizmit rural dhe malor
Të drejtat e personave me aftësi të kufizuara dhe përfshirja sociale

Më shumë se 80 qytetarë të përzgjedhur rastësisht morën pjesë në diskutime të informuara nga 20+ ekspertë dhe politikëbërës. Procesi rezultoi në 10 rekomandime konkrete për secilën temë, të cilat u paraqitën në një dëgjesë publike me komisionet parlamentare për të shqyrtuar përfshirjen e tyre në politikëbërje.

Për të siguruar një pjesëmarrje të qëndrueshme të qytetarëve, Kuvendi i Shqipërisë duhet të:

Zgjerojë strategjitë e angazhimit, duke integruar mjete digjitale dhe ndërveprime të drejtpërdrejta me qytetarët.
Monitorojë dhe vlerësojë mekanizmat e pjesëmarrjes për të rritur efektivitetin e tyre.
Hartojë një raport vjetor për të identifikuar tendencat dhe për të përmirësuar proceset ekzistuese.
Forcojë bashkëpunimin ndërkombëtar për të përvetësuar praktikat më të mira të demokracisë deliberative.

Duke zbatuar këto masa, Kuvendi mund të ndërtojë një demokraci më gjithëpërfshirëse, transparente dhe pjesëmarrëse, duke siguruar që politikëbërja të jetë jo vetëm për qytetarët, por edhe nga qytetarët.

Ekspertet e IDM, Elsa Toska dhe Enkeleda Olldashi prezantuan Udhëzuesin për Shqyrtimin e Peticioneve, duke theksuar futjen e standardeve të reja dhe duke ofruar rekomandime konkrete për rishikimin e Rregullores së Kuvendit të Shqipërisë për Peticionet Qytetare. Ekspertet theksuan nevojën për një proces më transparent dhe efektiv në trajtimin e peticioneve.

Një nga problemet kryesore në rregulloren ekzistuese është mungesa e një afati të qartë për shqyrtimin e peticioneve, gjë që çon në paqartësi në procesin e dorëzimit dhe shqyrtimit të tyre. Për më tepër, aktualisht nuk parashikohet mundësia për dorëzim elektronik të peticioneve dhe nuk ka një detyrim për debat ose diskutim parlamentar mbi peticionet. Sipas ekspertëve, këto mangësi pengojnë efektivitetin e pjesëmarrjes qytetare në procesin e vendimmarrjes.

Ekspertet gjithashtu shqyrtuan modelet ndërkombëtare për të përmirësuar sistemin. Në modelin britanik, për shembull, një Komision i Posaçëm është përgjegjës për shqyrtimin e peticioneve, dhe peticionet pranohen në mënyrë elektronike. Qytetarët kanë gjithashtu të drejtën për të pasur përfaqësim dhe për të diskutuar peticionet në Parlament, me një afat të përcaktuar për përgjigje. Po ashtu, modeli gjerman ndjek një qasje të ngjashme, ku Bundestagu ka një komision të posaçëm për peticionet dhe kërkohet një përgjigje të arsyetuar brenda afatit, ndërsa peticionet publikohen në një platformë online dhe monitorohen e raportohet periodikisht. Modeli i BE-së gjithashtu ndjek një strukturë të ngjashme, me një komitet të përhershëm për peticionet në Parlamentin Europian dhe një platformë online për dorëzimin e peticioneve, ku parashikohet shqyrtimi dhe përgjigje e arsyetuar.

Për të adresuar këto çështje në sistemin e peticioneve të Shqipërisë, ekspertët e IDM propozuan disa ndryshime kyçe. Ata rekomanduan krijimin e një Komisioni të Posaçëm për Peticionet, të frymëzuar nga modelet ndërkombëtare. Gjithashtu, ata sugjeruan miratimin e një udhëzuesi dhe formati të standardizuar për paraqitjen dhe shqyrtimin e peticioneve, duke siguruar një shqyrtim paraprak nga Konferenca e Kryetarëve për të siguruar koordinimin dhe efektivitetin. Për më tepër, ata propozuan përcaktimin e afateve të qarta për shqyrtimin dhe përgjigjen e peticioneve, si dhe monitorimin dhe raportimin e rregullt mbi trajtimin e peticioneve për të siguruar transparencë.

Ekspertja e Parlamentit të Skocisë, Laura Black, prezantoi përvojën e Strategjisë së Angazhimit Publik të Parlamentit të Skocisë, e cila synon përfshirjen e më shumë grupeve të ndryshme dhe atyre që dëgjohen më pak në proceset parlamentare. Raporti i Reformës Parlamentare i vitit 2018 ka përcaktuar si objektiv kryesor arritjen e zërave të pakonsideruar shpesh, dhe kjo strategji është aktualisht në shqyrtim.

Në thelb të kësaj përpjekje qëndron zhvillimi i PACT (Pjesëmarrjes dhe Konsultimit Ekspozitë), që ofron ekspertizë në angazhimin qytetar. Vizioni i PACT është të sigurojë përfshirjen e më shumë grupeve dhe zërave të humbur në jetën dhe punën e Parlamentit. Ekipi operon në mënyrë bashkëpunuese mes shërbimeve të ndryshme, duke përdorur modelin e lehtësimit në shtëpi dhe një qasje zhvillimi komunitar. Përdoren një gamë e gjerë metodash angazhimi, duke përfshirë ato deliberative, për të integruar këto praktika në procesin parlamentar.

Stephanie Draper, Drejtoresha e Inovacionit dhe Praktikave në Involve UK, foli për mjetet inovative të pjesëmarrjes në angazhimin parlamentar dhe proceset e demokracisë deliberative, duke përfshirë edhe përdorimin e tyre në Shqipëri nëpërmjet bashkëpunimit me IDM. Ajo theksoi rolin e publikut në vendimmarrje dhe paraqiti shembuj të praktikave të suksesshme të demokracisë pjesëmarrëse dhe ndikimin e tyre.